Knuffeltheorie

Love Economy

Knuffelen is een sociale handeling die vele vormen kent, zo is er de liefdevolle knuffel, de troostende knuffel, de voorspelknuffel, de oneindige knuffel, de pletknuffel en de ongemakkelijke begroetingsknuffel waarin je vage kennis dacht dat er sprake was van een zoen terwijl jij voor een omhelzing koos waardoor je begroetingspartner een veel te intieme kus op je oor drukt. Aan deze lijst kan een nieuwe variant toegevoegd worden: de knuffel met een prijskaartje. Van Portland tot New York en zelfs in Amsterdam-Zuid, zijn er knuffeltherapeuten die je voor een varierend bedrag -van ongeveer 20 tot 60 euro- eens flink omhelzen. Ook in de knuffelworkshop, het onderwerp van onze hoofdfilm wordt knuffelen ‘gecommodificeerd’ en aanraking aangeboden in een groepsactiviteit waarvoor je entree moet betalen.
Commodificatie, een concept voortvloeiend uit de theorieën van Karl Marx, is een proces waarbij verschillende menselijke handelingen die normaal niet gezien worden als een product, in geldwaarde worden uitgedrukt en op een markt verhandeld kunnen worden. Volgens Marx stimuleert een toename van dit proces zakelijke, koude relaties tussen mensen.
Deze kille marktgerichtte interacties staan in groot contrast met de ideologie van Wilrieke en Sebastiaan en de knuffeltherapeuten. Zij willen liefde en verbinding tussen mensen stimuleren wat de meeste deelnemers, zo hebben wij geobserveerd, wel degelijk een warm gevoel geeft.

Knuffelen als therapie

Hoewel knuffeltherapie geen officieel erkende medische of psychologische behandeling is, benadrukken knuffeltherapeuten de positieve effecten die deze handeling met zich mee brengt. Deze effecten worden vaak in verband gebracht met het hormoon oxytocine, wat ook wel het knuffelhormoon genoemd wordt. Wanneer je knuffelt, zou dit hormoon vrijgegeven worden in de hersenen, wat vele positieve effecten tot gevolg heeft: het vermindert stress, verlaagt de pijngrens, verhoogt de nieuwsgierigheid en zorgt voor verbinding met de knuffelpartner. Door bloedtesten kan de hoogte van oxytocine in het bloed gemeten worden na sociaal gedrag. Volgens recent onderzoek is er een positief verband tussen een hogere hoeveelheid oxytocine in je bloed en de snelheid waarmee wonden helen. Simpel gezegd werkt een knuffel tegen de pijn dus wel degelijk genezend.
Volgens Dick Swaab werkt de aanmaak van oxytocine tijdens het knuffelen niet zo eenvoudig. Oxytocine ontstaat niet zomaar tijdens een aanraking met een onbekenden, er spelen meerdere facetten een rol. Zo is de band met de knuffelpartner van belang; vooral het knuffelen met iemand die je goed kent of leuk vindt stimuleert de aanmaak van oxytocine. Wim Ghijsen benadrukt het belang van het geheugen en eerdere ervaringen bij dit proces. Of de deelenemers van de knuffelcursus en de ontvangers van het freehuggen en de knuffeltherapie nou wel of geen oxytocine aanmaken zou precies onderzocht moeten worden.

Maakbaar geluk

Het deterministische karakter van de biologische theorieën is in strijd met wat de aanbieders van de knuffelworkshop, Wilrieke en Sebastaan, uitdragen. Op de blogs en bij de praatavonden wil het stel mensen helpen uit hun sleurderige bestaan te stappen door ze een alternatieve levenswijze aan te rijken. ‘Verbinding’ ‘grenzen verleggen’, ‘taboe’s doorbreken’ en ‘openheid’ zijn volgens Wilrieke en Sebastiaan belangrijke factoren om persoonlijke groei en een gelukkig leven te bereiken. De knuffelworkshops dragen hier volgens de organisatoren ook aan bij en zijn een middel om mensen te doen realiseren dat geluk maakbaar is.
Deze ideologie van de maakbare zelf en het maakbare geluk past binnen het huidige neoliberale economische systeem waarin veel agency wordt toegekend aan het individu. Op het eerste gezicht lijkt dit een positieve kijk op het leven, als het niet goed gaat, kan je zelf werken aan een goede afloop. Volgens Wilrieke en Sebastiaan is iedere situatie te interpreteren als zowel goed als slecht. Toch kan het gevaar van dit gedachtegoed niet onbesproken blijven. Het idee van maakbaar geluk impliceert tevens dat het individu verantwoordelijk is voor het eigen ongeluk. Het feit dat structurele problemen zoals armoede en racisme de posities van mensen beïnvloeden en ervoor zorgen dat niet iedereen gelijke kansen heeft wordt binnen deze ideologie niet duidelijk erkend.

Matter out of place

Tijdens het onderzoek stuitten we meermaals op negatieve reacties met betrekking tot het knuffelen met onbekenden. De workshopleiders en ook freehugger Linda krijgen hier meermaals mee te maken. Blijkbaar vinden veel mensen knuffelen oké zolang het binnen een bepaalde context gebeurt. Mary Douglas stelt dat wat in een gemeenschap ‘normaal’ is, sterk cultureel en historisch bepaald is. Wanneer een “normaal” fenomeen binnen een andere, zogenaamd verkeerde, context plaatsvindt wordt dit fenomeen als vies of raar bestempeld, dit noemt Douglas een Matter out of place. De knuffelworkshop en het freehuggen kan gezien worden als een matter out of place. Dit uit zich in negatieve reacties, seksueel getinte grapjes en ongemakkelijke gevoelens, gevoelens die ook wij hebben ervaren.
Daarnaast kan het taboe rondom eenzaamheid een rol spelen bij de twijfels die mensen hebben als ze denken aan knuffelen met vreemden. Knuffelen, dat doe je toch gewoon met je geliefde, of met je goede vrienden? Niet iedereen heeft een knuffelpartner, zo stelt knuffeltherapeut Carollyne Tjong Ayong op haar website. Voor hen is het fijn om een knuffeltherapeut te kunnen bellen die ze instopt, op de bank een filmpje met ze kijkt of gewoon even over hun rug aait. Voor de deelnemers aan de knuffelworkshop was eenzaam geen gemene deler, ze waren wel op zoek naar verbinding, nieuwe ervaringen en bezochten ook vergelijkbare cursussen over spiritualiteit en tantra.