Film: Alleen Heen
Vraagt u zich wel eens af, wat er op uw begrafenis gezegd zou worden en hoeveel mensen afscheid zullen komen nemen? Maar wat nou als je niemand hebt. Het vooruitzicht op de (eenzame) dood, is als het geconfronteerd worden met je eigen sterfelijkheid. Het is een angst om niet volledig genoeg te hebben bestaan. Maar wat is volledig bestaan? Welke dingen doen er in een mensenleven werkelijk toe?
Sterven is iets wat je als mens alleen zal moeten doorstaan. Echter, wanneer je geen naasten hebt die jouw dood betreuren en herdenken, wanneer jouw sterven onopgemerkt blijft, dan sterf je “een dubbele eenzame dood”. Hoeveel mensen gaan niet dood tijdens hun leven, terwijl hun hart letterlijk nog klopt? De een is nooit eenzaam ook al leeft hij alleen en zonder sociale contacten, de ander heeft heel veel sociale contacten maar is ontzettend eenzaam. We sterven allemaal één voor één, maar sommigen doen dit alleen.
De ‘eenzame dood’ is een onderwerp dat bij veel mensen waarschijnlijk niet bekend is . We staan niet vaak stil bij het feit dat een mens écht extreem eenzaam kan sterven in de zin dat iemand niemand meer om zich heen heeft. Met deze film willen wij eenzaamheid en de eenzame uitvaart onder de aandacht brengen en mensen bewust maken van dit fenomeen.
Geboren: 5 februari 1926 Amsterdam
Gestorven: 14 mei 2008 Amsterdam
Begraven: 26 mei 2008 op begraafplaats St. Barbara te Amsterdam
“Hij houdt van muziek en rookt graag een sigaretje,” vertelt de medewerkster van de thuiszorg. Regelmatig kwam ze bij hem thuis om hem zijn steunkousen aan te trekken. Dan maakte hij grapjes over pantykousen, die hij zo opwindend vond of zat hij knorrig in zijn stoel een sigaret te roken.
Wie was de overledene die we op 26 mei 2008 ter aarde gesteld hebben? Man van 82, alleenstaand, gescheiden, geen kinderen en een zus met wie hij ruim zestig jaar geen contact meer heeft gehad. Tot zijn pensioen werkzaam geweest als facilitair medewerker in de Stadsschouwburg van Amsterdam. Hobby’s: lezen, muziek, roken en reizen. Zijn boekenkast stond vol met reisgidsen, met name over Griekenland. Geen testament, uitvaartverzekering: in natura. Meer dan de bovenstaande vier zinnen zijn nodig om de man die op woensdagmiddag 14 mei dood in zijn woning gevonden werd te beschrijven. Ieder mens kent zijn of haar eigen levensverhaal, maar niet iedereen is in de gelegenheid dit met iemand te delen. Meneer Vroom heeft zijn levensverhaal meegenomen in zijn graf. Na zijn overlijden is aan de hand van de mensen die hem gekend hebben en het aanschouwen van zijn bezittingen alleen een gefragmenteerde reconstructie mogelijk.
Op woensdagmiddag14 mei 2008 had een medewerkster van de thuiszorg een afspraak bij meneer Vroom. Ze belde aan, maar kreeg geen gehoor. De donkergroene deur van de woning aan de Zaaiersweg in Amsterdam bleef gesloten. Bezorgd dat de oude man iets overkomen was schakelde ze de hulp in van schilders die verderop in de straat aan het werk waren. De schilder bereikte de bovenwoning van man door een ladder tegen het balkon aan de achterzijde van zijn woning te plaatsen. Op het balkon kon hij via de keuken in de gang kijken. Zo werd hij gevonden, een dag te laat.
Na zijn overlijden is een medewerker Sociale Dienst in het huis van de eenzame dode op zoek gegaan naar een testament, een uitvaartverzekering en informatie over nabestaanden. Meneer is na enkele jaren huwelijk gescheiden, zijn ex-vrouw is opgespoord, maar bleek niet meer in staat de uitvaart bij te wonen. Kinderen hadden ze niet. Ook is er contact opgenomen met zijn zus, met wie de relatie om onbekende reden verbroken was. De dochter van de zus meldde dat ook haar moeder de uitvaart niet bij zou komen wonen. Nieuwsgierigheid naar de verhalen die hierachter schuilen kunnen helaas niet bevredigd worden. Met wat voor vrouw was hij getrouwd? Hoe hebben ze elkaar ontmoet? Was hij een aardige of romantische man? Waarom zijn ze gescheiden? Waarom is hij nooit hertrouwd? Vond hij het jammer dat er geen kinderen waren? Waarom had hij geen contact met zijn zus? Zou hij dat wel gewild hebben?
Wat hij wel wilde was een mooie uitvaart. Hij had een uitvaartverzekering in natura afgesloten. Dat betekent dat hij door acht dragers, in een simpele houten kist, naar zijn laatste rustplaats op de prachtige begraafplaats St. Barbara in Amsterdam West is gedragen. Omdat er geen nabestaanden bij de plechtigheid verwacht werden, werd de dichter Frank Starik uitgenodigd een laatste saluut te brengen. Na het eerste muziekstuk sprak de dichter, rustig en langzaam over meneer Vroom. Hij kende hem niet, wij kenden hem niet. Afgezien van de twee mannen van de Sociale Dienst, de dichter, de acht dragers, de zes studenten en de uitvaartbegeleidster waren er geen nabestaanden die deze bijzondere uitvaart mochten aanschouwen.
Een huis is de plek waar iemand woont, waar iemand veel tijd doorbrengt met slapen, eten, lezen, televisie kijken, platen draaien, sigaretjes roken en zitten. Bij een eerste bezoek aan een huis zijn alle spulletjes nieuw, zonder betekenis. Maar voor de eigenaar heeft elk luciferdoosje, elk schilderij en elk thee kopje een speciale betekenis. Overal zit een verhaal achter. Aan de inrichting van zijn huis te zien heeft hij daar minimaal twintig jaar gewoond. Een bezoek aan zijn huis was als het ware een reis terug in de tijd.
De woning van eenzame man is groter dan de ruimte die hij de laatste tijd in gebruik had. Een donkergroene deur geeft toegang tot de bovenwoning. De deur gaat moeilijk open omdat er post op de grond ligt. Er liggen ongeopende brieven, een huis aan huis krant, wat folders en een krantje van de SP. Een smalle, bekleedde trap leidt naar de bovenverdieping waar hij woonde. Het huis komt over als een museum, schilderijen aan de muur, een verzameling van wekpotten en klossen die bij een spinnewiel horen, staan in de vensterbank, rookwaren liggen op tafel en op een plankje in de hal staan de stenen beeldjes.
Om de hoek van deur naar de woonkamer op de eerste verdieping, staat een klein éénpersoons bed. In het kussen staat de afdruk van zijn hoofd, die hij vele malen daar neergelegd moet hebben. Een wollen deken ligt verfrommeld aan het voeteneind. Hoe lang zou hij al beneden slapen? Was hij slecht ter been? Of was er een andere reden? De bovenverdieping telt twee kamers, een badkamer en twee ingebouwde kasten, één voor kleding en één voor gereedschap. Alles is oud, maar netje opgeruimd. Schroefjes in doosjes, tangen links, hamers tussen twee spijkers, trap voor de zolder aan de muur, logeerbed afgedekt met plastic, tafel opgeruimd, pantoffels onder het bureau. Op de zolder staan alleen een paar dozen en een ‘schatkist’.Het is een grote houten kist met een zilverkleurig slot. Waarom zou die kist op zolder staan en wat zit er in?
In de woonkamer staat een grote kast vol met boeken. Ik zie onder andere Slauerhoff, van het Reve, Hermans, Vestdijk. Het was een zeer belezen man, die meneer Vroom. Hij hield ook van muziek. Een oude platenspeler en een kastje vol met oude platen hebben een prominente plek in zijn huiskamer. Aan de muur boven de platenspeler hangt aan een haakje een koptelefoon en een verlengsnoer. Samen met de televisie zijn dit de enige moderne objecten in het huis. Voor de boekenkast staat een leestafel, een massief houten tafeltje, met aan beide kanten een stoel. Te zien aan de comfortabele, maar versleten kussens was de ene stoel een leesstoel. Voor de andere stoel, de rookstoel, staat een leeg glas en een asbak met een half opgebrande peuk op tafel. Zijn laatste? Ik vraag me af of hij werkelijk in de ene stoel ging zitten om te roken en in de andere om te lezen.
Platen, boeken, rookwaar en leuke spulletjes vertellen iets over de eigenaar, maar wat veel meer vertelt zijn de persoonlijke dingen. De man had geen foto’s aan de muur, geen fotoalbums in de kast, geen brieven in zijn bureau en geen dagboek onder zijn kussen. Uit enkele spullen was op te maken wie hij geweest zou kunnen zijn. Een bonnenboekje voor thee van de Stadsschouwburg, de strepen van een uniform, zijn huis- en autosleutels, een hoekje met pillendoosjes, de landkaarten van Griekenland aan muur, de foto van een danseres naast de spiegel in de logeerkamer, het krantje van de SP op de grond bij de voordeur.
